ŚREDNIOWIECZE - NOWOŻYTNOŚĆ

Początki osadnictwa na terenie współczesnych Strzemieszyc Wielkich datowane są na okres mezolitu, kiedy obozowała tutaj ludność tzw. kultury komornickiej, zajmująca się łowiectwem i wytwarzaniem krzemiennych narzędzi.

W toku prac archeologicznych odsłonięto ślady bytności człowieka z przełomu epoki brązu oraz żelaza. Odkrycie pozostałości wczesnośredniowiecznej osady pozwala zaś przypuszczać, że znajdujące się w bliskiej odległości od niej cmentarzysko (natrafiono na nie w 1932 roku) było ściśle związane z jej funkcjonowaniem. W średniowieczu Strzemieszyce Wielkie były rozwiniętą osadą górniczo-hutniczą, leżącą na obszarze tzw. klucza sławkowskiego i stanowiły własność biskupów krakowskich. Prawdopodobnie w XIII i XIV wieku przeżywała kryzys związany z najazdami łupieżczymi na pobliski Sławków oraz z wkroczeniem do Polski Mongołów (o czym może świadczyć strzemieszycka legenda o lipie mongolskiej). Historia pisana Strzemieszyc Wielkich zaczyna się w II połowie XV wieku, kiedy to ks. Jan Długosz w swojej Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis odnotował nazwę wsi Strmyeschycze Maior. W tym samym dziele opisane są także Strzemieszyce Małe (Minor) jako wieś większa od Strzemieszyc Wielkich. ta pozorna sprzeczność spowodowana jest złym tłumaczeniem łacińskich określeń maior i minor, które mogą oznaczać nie zajmowany obszar a chronologiczne pierwszeństwo (analogicznie ja Wielko- i Małopolska).

Lokalne górnictwo ożyło na nowo prawdopodobnie za ostatnich Jagiellonów, którzy zostali zmuszeni do poszukiwania nowych pokładów kruszców. Analiza rejestrów poboru podatkowego czy nowożytnych spisów ludności województwa krakowskiego pozwala wnioskować, że Strzemieszyce Wielkie w czasach staropolskich były stabilną, systematycznie rozwijającą się wsią.

 
 

 

Strzemieszyce na mapie Gminy Olkusko-Siewierskiej
Okolice Strzemieszyc, koniec XVIII w.
Bitwa pod Legnicą
Biskup Franciszek Krasiński

Warto odnotować, że na mocy decyzji biskupa krakowskiego ks. Andrzeja Trzebickiego, w lipcu 1675 obie miejscowości – zarówno Małe jak i Wielkie Strzemieszyce –  weszły w skład nowo powstałej parafii w Gołonogu. Zachowane inwentarze klucza sławkowskiego (z lat: 1645, 1668, 1746 i 1789) pozwalają na stosunkowo dokładną rekonstrukcję stanu gospodarki Strzemieszyc i jej mieszkańców w całym okresie staropolskim.

Warto odnotować, że na mocy decyzji biskupa krakowskiego ks. Andrzeja Trzebickiego, w lipcu 1675 roku miejscowość weszła w skład nowopowstałej parafii w Gołonogu. Zachowane inwentarze klucza sławkowskiego (z lat: 1645, 1668, 1746 i 1789) pozwalają na stosunkowo dokładna rekonstrukcje stanu gospodarki Strzemieszyc i jej mieszkańców w całym okresie staropolskim.

Strzemieszyce Wielkie w Inwentarzu Klucza Sławkowskiego

XIX WIEK

Na skutek sekularyzacji dóbr biskupów krakowskich (1789) Strzemieszyce stały się dobrami rządowymi i jako takie wkrótce (po wojnach napoleońskich) znalazły się w granicach gminy olkusko-siewierskiej.

W tym czasie wieś (Strzemieszyce Wielkie) liczyła 105 domów, w których zamieszkiwało 545 osób. Gwałtowny rozwój miejscowości nastąpił w XIX wieku, pod panowaniem dynastii Romanowów. Szczególne znaczenie miało powstanie w Strzemieszycach węzła kolejowego, który to fakt w znaczny sposób przyczynił się do industrializacji i rozrostu osady. Od początku tego wieku intensywnie rozwijało się górnictwo galmanu, które dopiero z czasem zastąpione zostało wydobyciem węgla kamiennego. Galman, niezbędny do produkcji cynku,  wydobywano głównie w rejonie Strzemieszyc Małych: w roku 1820 otwarto tutaj największą w regionie kopalnię galmanu „Anna”, dwa lata później powstała kopalnia „Leonidas” a w połowie XIX kolejna na Kawiej Górze. W drugiej połowie XIX stulecia powstały dwa największe zakłady produkcyjne, tj ,,Strem’’ i ,,Superfosfaty’’, które położyły podwaliny pod budowę przemysłu chemicznego. Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci wzrastała także populacja wsi – w 1885 roku Strzemieszyce Wielkie liczyły już 2 962 mieszkańców. Równolegle do tego powiększała się lokalna społeczność żydowska, której przedstawiciele zajmowali się głównie handlem. Potwierdzeniem rosnącej pozycji miejscowości w regionie stała się budowa kościoła, która rychło doprowadziła do erygowania odrębnej parafii w 1911 roku.

Kaplica w Strzemieszycach Małych
Młyn wodny "Szałas"

XX WIEK

W czasie pierwszej wojny światowej Strzemieszyce Wielkie znalazły się pod okupacją austro-węgierską, której nieodłącznym elementem stała się rabunkowa eksploatacja miejscowego przemysłu.

Powstające wtedy organizacje społeczne niosły pomoc dla najbardziej potrzebujących mieszkańców wsi. Z biegiem kolejnych lat wojny ludność Strzemieszyc Wielkich przyjmowała coraz bardziej patriotyczną postawę, czego widomym znakiem była manifestacja z okazji wydania aktu 5 listopada. Lata międzywojenne w historii Strzemieszyc Wielkich to z jednej strony czas dynamicznego rozwoju oświaty, sportu oraz szeroko pojętej kultury, z drugiej zaś to okres pogłębiających się napięć społecznych, związanych z kryzysem gospodarczym oraz agitacją komunistyczną. Potwierdzeniem wzrostu znaczenia miejscowej społeczności żydowskiej było powołanie w grudniu 1926 roku samodzielnej gminy wyznaniowej, na czele której stanął dyrektor ,,Stremu’’ – dr Lezer Chazanowicz. Najtragiczniejszymi w historii miejscowości okazały się być lata okupacji hitlerowskiej. Już w październiku 1939 roku Strzemieszyce Wielkie zostały włączone w skład III Rzeszy. Nowe władze administracyjne zwolniły polskich urzędników, zmieniły nazwy ulic, zlikwidowały polskie organizacje społeczne a także zamknęły funkcjonujące tutaj szkoły. Liczne akty terroru, których dopuszczał się niemiecki okupant, doprowadziły do znacznego spadku populacji wsi. Całkowitej zagładzie uległa strzemieszycka społeczność żydowska. Warto podkreślić, że najodważniejsi synowie tej ziemi nie pozostali obojętni wobec szerzącego się bezprawia. Powstałe oddziały konspiracyjne, tj. grupa AK Henryka Miltona ps. ,,Ordon’’, dwa oddziały proweniencji narodowej pod dowództwem Jana Gomoliszewskiego oraz Kazimierza Jakimka, a także oddział Gwardii Ludowej, podjęły – w miarę sił i możliwości – nierówną walkę z hitlerowskim najeźdźcą.

MIASTO STRZEMIESZYCE WIELKIE

7 października 1954 roku Strzemieszyce Wielkie otrzymały prawa miejskie.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów  z 30 listopada 1972 roku do miasta Strzemieszyce przyłączono dotychczasowe sołectwo Strzemieszyce Małe. Taki stan prawny utrzymał się stosunkowo krotko, do roku 1975, kiedy cale miasto Strzemieszyce wraz z innymi obecnymi tzw. zielonymi dzielnicami zostały włączone w skład szybko rozwijającej się (za sprawą budowy Kombinatu Metalurgicznego Huta Katowice) Dąbrowy Górniczej.

Kontakt

Pomóż nam stworzyć

kronikę wydarzeń bohaterów i miejsc!

Jeśli posiadasz w domowym archiwum zdjęcia, notki prasowe, czy inne materiały, którymi chciałbyś się z nami podzielić, śmiało – napisz do nas! Dołożysz swoją cegiełkę do wspaniałego przedsięwzięcia, które będzie służyć i edukować nas jeszcze przez wiele pokoleń.

Jeśli chcesz podzielić się z nami częścią swojej historii,
prześlij je za pomocą poniższego przycisku

Bądź na bieżąco

Newsletter

Chcesz dostawać od nas informacje o najnowszych wydarzeniach, wystawach i artykułach? Zapisz się!